کلاب فوت

کلاب فوت یا پاچنبری نوعی تغییر شکل (بدشکلی) مادرزادی است که از بدو تولد نمود پیدا میکند.

در این بدشکلی پا، قسمت جلوی پا به سمت داخل و پایین چرخیده و پاشنه نیز به سمت داخل میچرخد.

در این عارضه تاندونهایی که عضلات پا را به استخوان مچ پا وصل میکنند، کوتاه و سفت میشوند که همین عامل به داخل چرخیدن مچ پا است.

تقریبا در نیمی از کودکان مبتلا به کلاب فوت هر دو پا درگیر میشود.

این عارضه میتواند یکطرفه یا دوطرفه باشد.

در این عارضه پا شکلی مشابه شکل کلیه میگیرد.

احتمالا عضلات پشت ساق درگیر کوچکتر میشوند و طول پای مبتلا کوچکتر از پای سالم است.

در این عارضه احتمال بروز هریک از ویژگیهای زیر در گسترهایی از شدت ملایم تا شدید وجود دارد:

پا (به ویژه پاشنه) معمولا کوچکتر از اندازهی طبیعی است.

پا متمایل به سمت پایین است.

ممکن است جلوی پا به سمت پای درگیر چرخیده باشد.

ممکن است پا به سمت داخل چرخیده باششد و در موارد حاد نیز کف پا رو به بالا باشد.

علائم کلاب فوت

تاندون ها در داخل پا کوتاه میشوند و استخوانها شکل غیرمعمولی دارند.

نوزاد مبتلا به پاچنبری دردی را تحمل نمیکند اما در نهایت با ناراحتی و ناتوانی قابل ملاحظه روبرو میشود.

این عارضه از هر نوع و با هرشدتی که باشد بدون درمان بهبود پیدا نمیکند.

اگر این عارضه در کودکی درمان نشود، مشکلات جدیتری را به دنبال خواهد داشت:

کودک به جای راه رفتن روی کف پا، بر روی کناره ی مچ راه خواهد رفت.

کالهای استخوانی دردناکی در مچ پاهای او بهوجود میآید.

قادر به پوشدن کفش نخواهد بود. (اگر قادر به پوشیدن کفش باشد، کفشهای هر دو پا هماندازه نیستند.)

به صورت مادامالعمر دچار درد مچ پا میشود.

در اغلب موارد دامنهی فعالیتهایش به شدت محدود میگردد.

پای ناقص کوتاهتر و کوچکتر از پای دیگر شده و باعث راه رفتن غیرعادی و داشتن ظاهری نامناسب میگردد.

آرتروز

مشکلات رشد عضلانی

دلایل کلاب فوت

عارضه ی کلاب فوت در دامنه ایی از حالت ملایم و انعطاف پذیر تا شدید و غیرمنعطف متغیر است.

دلیل بروز این عارضه مشخص نیست (ایدیوپاتیک) اما احتمالا در بعضی موارد ارثی است.

سابقه ی خانوادگی ابتلا به این اختلال و مذکر بودن از عاملهای خطر به شمار میشود.

گاهی اوقات ممکن است آن را به اختلالات اسکلتی مثل اسپاینا بیفیدا و یا مشکل رشد مفصل ران به عنوان دیسپلازی مفصل ران یا دیسپلازی ران (DHH) مرتبط دانست.

ممکن است به علت اختلال در یک مسیر عصبی-عضلانی احتمالا در مغز، نخاع، عصب یا عضله باشد.

کلاب فوت معمولا پیامد ترکیبی از عاملهای ژنتیکی و محیطی است که کاملا شناخته شده نیستند.

به علت ارتباط کلاب فوت مادرزادی با عارضه هایی مثل اسپاینا بفیدا، بروز این نقص گاهی بیانگر وجود مشکلات جسمی جدیتری است، به همین دلیل نوزاد باید به محض تشخیص پاچنبری کاملا معاینه شود و آزمایشهای لازم انجام گیرد.

عوامل خطر

جنسیت: در نوزادان پسر شایعتر است

سابقه ی خانوادگی

استعمال دخانیات در دوران بارداری

کم بودن مایع آمنیوتیک در دوران بارداری (مایع دربرگیرنده ی جنین در رحم)

ابتلا به عفونت یا مصرف داروهای غیرمجاز در دوران بارداری

انواع کلاب فوت از نظر علت

پاچنبری وضعیتی

صرفا نتیجهی قرار گرفتن جنین در حالتی نامناسب در رحم مادر میباشد.

یعنی فشار جدار رحم باعث بهوجود آمدن این حالت در پا میشود.

این نوزادان در ۹۵% مواقع به درمان گچ گیری خوب جواب میدهند.

منفرد (ناشناخته)

هیچ علت خاصی برای آن نمیتوان پیدا کرد.

اغلب لازم است پای این نوزدان تا سن ۴-۶ ماهگی مرتب گچ گیری شود و معمولا برای اصلاح کامل به عمل جراحی نیاز است.

غیرمنفرد

همراه با بیماریهایی در نخاع یا مغز میباشد؛ مثل فلج مغزی، میلومننگوسل، اختلالات عصبی-عضلانی مثل آرتروگریپوز و اسپاینا بیفیدا (مهره ی شکافدار)

این نوزادان معمولا به درمان گچ گیری و عمل جراحی خوب جواب نمیدهند.

انواع کلاب فوت از نظر شدت

ضعیف
انجام نرمش کافی است.

متوسط

شدید
از ماه دوم به بعد پای کودک گچ گرفته میشود. چون با نرمشهای عادی نمیتوان آن را به حالت طبیعی برگرداند.
معمولا با برخی اختلالات مثل اسپاینال دیسرافیسم (Spinal Dysraphism) تتردکورد (Tethered Cord) و آرتروگریپوزیس (Arthrogryposis) همراه است.

تشخیص کلاب فوت

پاچنبری معمولا در همان بدو تولد تشخیص داده میشود.

اگرچه در دوران بارداری بین هفتههای هجدهم تا بیستویکم نیز میتوان این عارضه را برای نخستین بار در سونوگرافیهای معمولی مشاهده کرد.

پرتونگاری (عکسبرداری با اشعهی X) کمکی به تایید تشخیص پاچنبری نمیکند چراکه بعضی استخوانهای مچ و کف پا کاملا سخت و استخوانی نمیشوند و خوبی در تصویر پرتونگاری مشخص نمیشوند.

رادیوگرافی و سیتیاسکن هم به تشخیص کمک میکنند.

درمان جراحی و فیزیوتراپی

از آنجایی که استخوان‌ ها و مفاصل نوزاد تازه متولد شده بسیار منعطف است، درمان کلاب فوت معمولاً یک یا دو هفته پس از تولد شروع می‌شود.

روشهای درمانی عبارتنداز:

بریس

موفقیت ماندگار و طولانی مدت درمان این بیماری به پیروی دقیق از دستورالعمل بستن بریس بستگی دارد.

فواید بریس:

چون کودک می‌تواند لگد بزند و هر پا را مستقل از پای دیگر حرکت دهد، سینه‌خیز رفتن و فعالیت بیشتر وی ممکن می‌گردد.

استفاده از بریس احتمال عود کردن بیماری را کاهی میدهد.

سایش روی پاشنه به دلیل حرکت همزمان بریس با کودک به نحو قابل ملاحظهایی کاهش مییاد.

حرکت مستقل و تحرک بیشتر بریس احتمال درآمدن پا از بریس در اثر تقلای کودک برای خارج کردن کفشهای بریس را به حداقل میرساند.

بستن بریز با میله ی متحرک دابز راحتی بیشتر و در نتیجه خواب بهتر را برای کودکان به ازمغان میآورد.

کودک میتواند با دراز کردن یک پا و خم کردن پای دیگر بخوابد و به این ترتیب فشار روی زانو را کاهش دهد.

کشش و گچ گرفتگی (روش پونستی)

روش پونستی رایج‌ترین روش درمان کلاب فوت است که شامل مراحل زیر می‌شود:

قرار دادن پای کودک در حالت صحیح و گچ گرفتن آن برای نگه داشتن در این حالت

تغییر حالت و عوض کردن گچ پای کودک یک یا دو بار در هفته به مدت چند ماه

انجام عمل جراحی کوچک برای افزایش طول تاندون آشیل (آزاد کردن یا تنوتومی زیرپوستی تاندون آشیل) در انتهای فرآیند درمان

پس از تنظیم مجدد و اصلاح شکل پای کودک، والدین باید این حالت صحیح پای کودک را با رعایت نکته های زیر حفظ کنند:

انجام تمرینهای کششی با کودک

پوشاندن بریسها و کفشهای مخصوص

حصول اطمینان از این که کودک از کفشها و بریسها به مدت کافی استفاده میکند، کودک معمولا در سه ماه نخست باید تمام روز و پس از آن تنها شبها در هنگام خواب به مدت سه سال بریس ببندد.

پیروی از دستورات پزشک در مورد بستن بریس به منظور جلوگیری از بازگشت پا به حالت اولیه شرط موفقیت‌آمیز بودن این روش است. دلیل اصلی مؤثر نبودن

روش پونستی در بعضی موارد نبستن مداوم بریس است.

نوزاد باید برای جلوگیری از بازگشت بدشکلی کفش‌های مخصوصی را به پا کند که با یک میله به یکدیگر متصل می‌شوند.

این کفش‌ها تنها در سه ماه نخست باید در تمام ساعات شبانه‌روز پوشیده شوند و پس از آن استفاده شبانه از آن‌ها تا ۴ یا ۵ سالگی کودک کفایت می‌کند.

کشش و بستن چسب مخصوص (روش فرانسوی)

والدین با راهنمایی متخصص فیزیوتراپی در این روش، که روش عملکردی یا فیزیوتراپی نیز نامیده می‌شود، اقدام‌های زیر را انجام می‌دهند:

حرکت دادن هر روزه پا و نگه داشتن آن در جای مناسب به کمک چسب مخصوص

استفاده از یک ماشین برای حرکت دادن مداوم پای کودک در زمان خواب

تکرار مراحل ذکر شده در تعداد دفعات کمتر تا رسیدن نوزاد به سن ۶ ماهگی

مداومت در انجام تمرین‌های روزانه و استفاده از اسپلینت شبانه پس از اصلاح شکل پای کودک تا زمان راه افتادن کودک

والدین در این روش، در مقایسه با روش پونستی، باید زمان بیشتری را صرف درمان کودک خود کنند. برخی پزشکان از ترکیبی از دو روش فرانسوی و پونستی بهره می‌گیرند.

فیزیوتراپی و حرکات اصلاحی

دورسی فلکشن مچ پا (حرکت به سمت پشت یا بالا)
کودک را به پشت بخوابانید. یک دست را روی زانوی خمیده کودک قرار دهید، پای وی را با کف دست دیگر بگیرید و انگشت اشاره را روی پاشنه بگذارید. سپس به آهستگی مچ پا را رو به بالا خم کنید و آن را به سمت پایین بکشید. پاشنه را پایین بکشید و مچ پا را تا حد ممکن خم کنید.

چرخواندن مچ پا به سمت داخل و خارج
کودک را به پشت بخوابانید. پا را با قرار دادن یک دست دقیقاً در بالای مچ ثابت نگه دارید. با دست دیگر پا را از پایین انگشت شست بگیرید و آن را به سمت داخل بچرخانید و سپس پا را به سمت خارج بکشید

جراحی

در صورت شدید بودن کلاب فوت یا موفقیت‌آمیز نبودن دیگر روش‌های درمانی به ناچار به جراحی روی آورده می‌شود.

جراح ارتوپد می‌تواند تاندون‌ها را بلندتر کند تا پا در حالت بهتر و مناسب‌ تری قرار بگیرد.

پای کودک پس از جراحی تا دو ماه در گچ می‌ماند و سپس برای پیشگیری از بازگشت بدشکلی به مدت تقریباً یک سال از بریس استفاده می‌شود.

دکتر حبیبه نژاد بیگلری فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان