کاتاپلکسی
کاتاپلکسی، از دست دادن موقتی اختیار عضلات بدن در اثر هیجانات قوی یا خنده و گریه‌ی شدید است. این بیماری نادر معمولا با نارکولپسی (میل غیرطبیعی و شدید به خوابیدن در طول روز) مرتبط است. نارکولپسی، یک اختلال خواب می‌باشد که گفته می‌شود بین ۱۳۵۰۰۰ و ۲۰۰۰۰۰ نفر در ایالات متحده آمریکا به آن دچارند.
کاتاپلکسی طی ساعت‌های بیداری روی می‌دهد. فرد بیمار، طی یک حمله‌ی خفیف ممکن است دچار ضعف عضلانی غیرقابل رویتی مانند افتادن پلک‌ها شود. اپیزود‌های شدیدتر ممکن است شامل ضعف و افتادن تمام عضلات بدن شوند. گاهی کاتاپلکسی به اشتباه صرع تشخیص داده می‌شود، هر چند که این دو بیماری با هم کاملا متفاوتند.
کاتاپلکسی هیچ درمانی ندارد، اما می‌توان با دارو و کنترل ریسک فاکتورها، آن را مدیریت کرد.
طی یک حمله‌ی کاتاپلکسی، فرد بیدار است، اما موقتا فلج می‌شود.
کاتاپلکسی با خستگی و هیجانات شدید بدتر می‌شود و هم زنان و هم مردان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
کاتاپلکسی با نارکولپسی ارتباط دارد و می‌تواند بعد از قطع ناگهانی یک داروی ضد افسردگی روی بدهد.
سازمان غذا و داروی آمریکا، سدیم اکسی بات را به عنوان درمانی برای کاتاپلکسی تائید کرده است.
کاتاپلکسی چیست؟
کاتاپلکسی به از دست دادن ناگهانی اختیار عضلات گفته می‌شود که معمولا در هر دو طرف بدن و در اثر هیجانات شدید (اغلب احساسات خوشایند) روی می‌دهد. خنده، خاص‌ترین عامل بروز حمله‌ی کاتاپلکسی می‌باشد، اما شادی، هیجان، رنجش، تعجب، ترس و شرایط استرس برانگیز نیز می‌توانند عامل این حمله باشند.
کاتاپلکسی اغلب با نارکولپسی مرتبط است، اما می‌تواند همراه با اختلالات نادری، چون بیماری نیمن پیک، سندرم پرادر ویلی و بیماری ویلسون نیز بروز کند.
گاهی کاتاپلکسی می‌تواند در بیماریهای دیگری مانند سکته مغزی، ام اس، ضربه به سر و آنسفالیت نیز دیده شود. طول مدت حمله‌ی کاتاپلکسی کوتاه است و معمولا چیزی بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد (اغلب کمتر از ۲ دقیقه). بعد از حمله، فرد اختیار عضلات را به دست می‌آورد و به حالت عادی خود برمی‌گردد.
علت‌ها
این فرضیه که با شروع مرحله‌ی REM خواب (حرکت سریع چشم در خواب)، ارتباط میان مغز و ستون فقرات قطع می‌شود، توضیح می‌دهد که کاتاپلکسی، فلج شدن عضلات است که به طور طبیعی حین مرحله‌ی REM خواب روی می‌دهد، اما وارد ساعات بیداری نیز می‌شود.
علت دقیق این تداخل، ناشناخته است، اما تصور می‌شود کمبود نرون‌هایی که هیپوکرتین تولید می‌کنند (به نام اورکسین نیز شناخته می‌شود)، عامل اصلی باشد. هیپوکرتین، یک فرارسان عصبی است که در تنظیم سیکل خواب و بیداری انسان نقش دارد. آزمایشات نشان می‌دهد افرادی که دچار کاتاپلکسی هستند، دارای یک آنتی ژن لکوسیت انسانی، تغییراتی در گیرنده‌های سلول‌های T (لنفوسیت T)، و یا نقص واکنش ایمنی نسبت به یک سری از آنتی‌ژن‌ها می‌باشند. گفته می‌شود نارکولپسی ممکن است یک اختلال خود ایمنی باشد، اما برای نتیجه گیری قطعی به پژوهش‌های بیشتری نیاز است.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۰ نشان داد کمبود هیپوکرتین ناشی از یک واکنش خود ایمنی، اتو آنتی ژن تریبل همولوگ را هدف می‌گیرد. این واکنش خود ایمنی سبب می‌شود آنتی بادی‌های اتو آنتی ژن تریبل همولوگ (trib ۲) تشکیل شوند که نرون‌های تولید کننده‌ی هیپوکرتین را در مغز نابود می‌کنند.
طیف فرکانس حملات کاتاپلکتیک از کمتر از یک بار در سال تا چندین بار در روز می‌باشد. یک فرد بیمار به طور متوسط در هفته، دچار یک یا چند بار حمله خواهد شد.
علائم
علائم کاتاپلکسی مرتبط با نارکولپسی اغلب در دوران کودکی و جوانی، بین سنین ۷ و ۲۵ سالگی روی می‌دهد، اما در هر سن دیگری نیز می‌تواند بروز کند. حملات کاتاپلکسی می‌تواند تنوع گسترده‌ای داشته باشد، از بسیار خفیف و ندرتا قابل توجه تا شدید مراه با فلج شدن تمام بدن.
علائم حمله‌ی کاتاپلکسی می‌تواند شامل موارد زیر شود:
تیک، جنبش و یا کج شدن صورت
حرکات غیرعادی زبان
لرزش آرواره
افتادن سر یا فک
لرزش یا خم شدن زانو
افتادن پلک‌ها
مشکل در تکلم
فرد بیمار ممکن است طی حمله بر زمین بیفتد و نتواند حرکت کند. حمله کاتاپلکسی معمولا چند دقیقه یا کمتر طول می‌کشد و بدون هیچ مداخله‌ای برطرف می‌شود. اما مهم است که درصورت افتادن، فرد دچار آسیب نشود. فردی که حمله‌ی کاتاپلکسی را تجربه می‌کند، هوشیار می‌ماند، می‌تواند نفس بکشد و چشم‌هایش را حرکت بدهد.
تشخیص
آزمایشات می‌توانند به تشخیص نارکولپسی ناشی از کاتاپلکسی کمک کنند، اما این تشخیص بر اساس توضیحات فرد از سوابق پزشکی‌اش نیز می‌باشد.
اغلب، فرد بیمار در مورد خواب آلودگی‌اش طی روز و تداوم این حالت طی ساعات بیداری‌اش برای پزشک توضیح می‌دهد. خواب آلودگی طی روز یا EDS، معمولا اولین علامت نارکولپسی است. اما اگر کاتاپلکسی همراه با EDS روی بدهد، فرد دچار نارکولپسی هست. افرادی که EDS یا علائم کاتاپلکسی را دارند باید به پزشک مراجعه کنند.
پزشک ممکن است پلی سومنوگرافی یا تست خواب تجویز کند که به دنبال آن، MSLT انجام می‌شود و شامل یک سری از پنج چُرت زمانبندی شده طی یک بیست و چهار ساعت است. انجام MSLT روز بعد از پلی سومنوگرافی، به پزشکان این امکان را می‌دهد که بفهمند خوابی که فرد بیمار شب قبل انجام داده تاثیری بر چُرت زدن روز فردایش دارد یا خیر.
پیشگیری و درمان
هیچ درمانی برای کاتاپلکسی وجود ندارد، اما می‌توان با رعایت بهداشت خواب و استفاده از دارو، علائم را تا حدودی کنترل کرد. ضمنا باید جهت پیشگیری از هرگونه آسیب جدی ناشی از افتادن، اقدامات و تدابیر لازم جهت ایمنی فرد اعمال شود.
بهداشت خواب
برنامه‌ی خواب منظم داشته باشید، یعنی هر روز سر ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید و به رختخواب بروید، حتی روز‌های تعطیل و یا طی سفر.
هر شب دست کم ۷ تا ۸ ساعت بخوابید، یا هر چند ساعتی که به طور معمول نیاز دارید تا احساس انرژی کنید.
اتاق خواب‌تان ساکت و آرامشبخش و خنک باشد.
عصر‌ها کمتر در معرض نور قرار بگیرید.
به طور منظم ورزش کنید و رژیم غذایی سالمی داشته باشید.
قبل از خواب غذای سنگین نخورید و درصورت لزوم، اسنکی سبُک و سالم میل کنید.
عصر‌ها کافئین مصرف نکنید.
از مصرف الکل خودداری کنید.
طی روز، برای یک یا دو چُرت زمانبندی کنید.
سدیم اکسی بات در دوز‌های بین ۶ و ۹ گرم هر شب، دارویی است که سازمان غذا و داروی آمریکا آن را جهت کنترل کاتاپلکسی تائید کرده است. سدیم اکسی بات در کاهش دفعات و شدت حمله‌ها موثر است.
عوارض جانبی این دارو شامل سرگیجه، سر درد و حالت تهوع می‌شود. سدیم اکسی بات را نباید همراه با الکل یا هر ماده‌ی دیگری که در سیستم عصبی مرکزی مداخله می‌کند مصرف نمایید، چون ریسک افسردگی تنفسی و سایر تاثیرات ناشی از مصرف این گونه مواد افزایش خواهد یافت.
سایر دارو‌هایی که می‌توانند علائم را کنترل کنند، داروهای ضد افسردگی‌اند که شامل ونلافاکسین و داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مانند کلومیپرامین، ایمی پرامین و دزیپرامین می‌شوند.
برای کمک به پیشگیری از آسیب طی حملات کاتاپلکسی
نسبت به خطرات بالقوه مانند شیشه، لبه‌های تیز و ارتفاع توجه داشته باشید. تکنیک‌های ریلکسیشن و کنترل استرس را تمرین کنید و یاد بگیرید. به اندازه کافی بخوابید تا دچار کسر خواب نشوید. از قرار گرفتن در موقعیت‌هایی که باعث هیجان شدیدتان می‌شوند اجتناب کنید یا با نشستن یا در کنار داشتن یک فرد همراه، از قبل خود را آماده کنید.
رانندگی نکنید یا از دستگاه‌های سنگین و خطرناک استفاده نکنید. کسانی از اطرافیان‌تان را مشخص کنید که به هنگام نیاز به کمک‌تان بیایند، و به آن‌ها آموزش دهید در شرایط خاص چگونه کمک‌تان کنند.
منبع: medicalnewstoday
منبع تحریریه وب سایت دمتر حبیبه نژاد بیگلری فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان
