اختلال حرکتی در کودکان چیست؟

اختلالات حرکتی به معنای سندرم عصبی همراه با حرکات اضافی یا کمتر ارادی و غیرارادی و نامربوط به ضعف یا اسپاسم می‌باشد. بیماری‌های حرکتی یا اختلالات حرکتی به معنای گانگلیون بازال یا بیماری‌های اکستراپیرامیدال می‌باشد. این بیماری‌ها به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند:

هایپرکینتیک که شامل دیسکینزی یا حرکات اضافی و معمولاً تکراری که فعالیت‌های حرکتی عادی را مختل می‌کنند و اختلالات هایپوکینتیک که به عدم حرکت، آهستگی حرکت ویا سفتی عضلات بدن گفته می‌شود. در اختلالات حرکتی اولیه، حرکات غیرطبیعی نخستین علامت این بیماری است. در اختلالات حرکتی ثانویه، حرکات غیرطبیعی علامت بیماری‌های سیستمیک یا عصبی دیگری است.

اختلال حرکتی چیست؟

ابتدایی ترین رفتار که در یک کودک شکل می گیرد، حرکت می باشد. شکل گیری و تکامل حرکت در کودکان سریع و بدون وقفه می باشد. اختلالات حرکتی در فرایند رشد منجر به کاهش یا افزایش حرکات  ارادی یا غیر ارادی می شوند. البته توجه به این نکته ضروری است که در مسیر رشد کودکان تفاوت های فردی تأثیر گذار می باشد.

رفتارهای حرکتی از عکس العمل های خفیف و بازتاب ها شروع می شود و به حرکت های ارادی و اختصاصی منتهی می شوند. بازتاب ها برای کودک جنبه بقا دارند.

مراحل حرکتی در نوزادان طبیعی به ترتیب ذیل می باشد:

• ۲ تا ۳ ماهگی: توانایی نگه داشتن سر به صورت مستقیم برای لحظات کوتاه،خندیدن و تعقیب اشیاء باچشم.
• ۴ تا ۵ ماهگی: مستقیم نگه داشتن و چرخاندن سر به سمت صدا، در دست نگه داشتن اشیاء.
• ۶ تا ۷ ماهگی: نشستن بدون کمک برای لحظات کوتاه، بلند کردن سر زمانی که به پشت خوابیده، دراز کردن دست به سوی اشیاء و گرفتن آن.
• ۱۰ تا ۱۱ ماهگی: نشستن بدون کمک، راه رفتن با کمک، بای بای کردن، قرار دادن خوراکی در دهان.
• ۱۵ ماهگی: راه رفتن، بالا کشیدن خود از پله و اشاره کردن به تصاویر.
• ۲۰ ماهگی: دویدن
• ۲ سالگی: دویدن و بالا رفتن از پله بدون کمک.
• ۳۰ ماهگی: باز کردن دکمه، غذا خوردن، شستن دست ها، درآوردن کت، خط خطی کردن و توانایی شناختن خود در آینه.
• ۳ سالگی: پوشیدن کت، رکاب زدن، بالا و پایین رفتن از پله ها کشیدن، خط مستقیم و دایره با تسلط.

با کمی توجه در مراحل رشد حرکتی که در بالا ذکر شد متوجه می شویم کودکان در هر مرحله از رشد مهارت های حرکتی درشت مثل رکاب زدن و مهارت های ظریف مثل در دست گرفتن مداد را به طور موازی یاد می گیرند. اما به دلایل مختلف برخی ازاین کودکان مراحل رشد را به درستی  طی نمی کنند و در نتیجه با افزایش یا محدودیت در حرکت مواجه می شوند.

انواع اختلال حرکتی

اختلال هماهنگی  رشدی

این اختلال جزء اختلالات فراگیر رشدی می باشد، که برنامه ریزی و هماهنگی حرکات را تحت تأثیر قرار می دهد. در نتیجه این اختلال، کودک در سنین مختلف برای انجام فعالیت های روزمره زندگی دچار مشکل می شود. این اختلال زمانی تشخیص گذاری می شود که کودک به بیماری های فلج مغزی، MS و پارکینسون مبتلا نباشد.

اختلال حرکات قالبی

مشخصه اصلی این اختلال انجام حرکات اضافی می باشد. ظاهرا فرد با انجام این حرکات هدفی را دنبال می کند، ولی درواقع بدون هدف می باشد. انجام برخی از حرکات قالبی مانند کوبیدن سر به دیوار، می تواند منجر به اسیب در کودک شود.

اختلال هماهنگی رشدی

این اختلال از زمان تولد کودک وجود داشته است، ولی هم زمان با ورود کودک به مدرسه نمود بیشتری پیدا می کند.هنگامی که این کودکان در کلاس درس حضور دارند، برای انجام مهارت های ظریف دچار مشکل می باشند. این کودکان علی رغم داشتن بهره هوشی طبیعی برای انجام مهارت های روزانه به طور قابل تشخیصی عملکرد پائین تری از سن تقویمی و بهره هوشی خود دارند. ویژگی های  این کودکان شامل تأخیر در رشد، درک پایین از حرکات و ضعف در هماهمگی حرکات می باشد. این کودکان همچنین در فرایند های شناختی مانند تصمیم گیری، برنامه ریزی، سازمان دهی، بازنمایی و تجسم، انجام حرکات هدفمند و تنظیم سرعت انجام حرکات دچار مشکل می باشند.

درمان اختلال هماهنگی رشدی

در درمان اختلال هماهنگی رشدی پس از آنکه کودک در زمینه های جسمی و مهارت های فیزیکی مورد بررسی قرار گرفت، با توجه به نیاز کودک از کار درمانی و گفتار درمانی استفاده می شود.در کار درمانی به کودکان و والدین آنها آموزش داده می شود تا درک بهتری از این اختلال به دست آورده و از مشکلات آتی پیشگیری کنند. در این رویکرد درمانی به تقویت حس لامسه و حس عمق پرداخته می شود. همچنین در کار درمانی برای کودکان دارای این اختلال بر روی درک بینایی- حرکتی و ثبات مرکزی بدن نیز کار می شود.

جمع بندی

وجود اختلال حرکتی در کودکان با بهره هوشی کودک مرتبط نمی باشد. این اختلال می تواند مادر زادی و یا ناشی از عوامل لحظه تولد باشد. با تشخیص زودهنگام این اختلال می توان با استفاده از روش درمانی مناسب به تقویت مهارت های این کودکان پرداخت، همچنین والدین و معلمین این کودکان نیازمند آموزش برخورد درست بااین کودکان می باشند. عوامل محیطی که در این کودکان ایجاد هیجان و اضطراب می کند را نیز باید کنترل کرد.