بیماری های ذخیره ای گلیکوژن (GSDs)
گلیکوژن شکلی از قند گلوکز است که در عضله و کبد به صورت پلیمر ذخیره می شود و بعنوان یک منبع انرژی ذخیره ای عمل می کند. در بیماری های ذخیره ای گلیکوژن (GSDs)، به دلیل انواعی از خطاهای مادرزادی مربوط به آنزیم هایی که در ساخت و تخریب گلیکوژن دخالت دارند، گلیکوژن با مقادیر اضافی در عضله اسکلتی، عضله قلبی و یا کبد تجمع می یابد. برای آشنایی با این بیماری ها با ما همراه باشید.
بیماری های ذخیره ای گلیکوژن (GSDs)
گلیکوژن شکلی از قند گلوکز است که در عضله و کبد به صورت پلیمر ذخیره می شود و بعنوان یک منبع انرژی ذخیره ای عمل می کند. در بیماری های ذخیره ای گلیکوژن (GSDs)، به دلیل انواعی از خطاهای مادرزادی مربوط به آنزیم هایی که در ساخت و تخریب گلیکوژن دخالت دارند، گلیکوژن با مقادیر اضافی در عضله اسکلتی، عضله قلبی و یا کبد تجمع می یابد. افزون بر این ، به دلیل بست متابولیک، گلیکوژن به مثابه یک منبع گلوکز در دسترس نیست. این رویکرد می تواند به افزایش قند، کمبود در کارکرد کبد و ناهنجاری های عصبی منجر شود. در هریک از شش نوع عمده GSDs، یک کمبود آنزیمی ویژه ای وجود دارد که در یکی از مراحل مسیرهای متابولیکی سنتز یا تخریب و تجزیه گلیکوژن دخالت دارد. بر این اساس عمدتاً کبد یا عضله را مبتلا کنند، انواع متنوعی می توانند رده بندی شوند. همه ی شش نوع به شکل ناهنجاری های مغلوب اتوزومی به ارث می رسند، اگرچه نوعی از فسفریلاز کبدی وجود دارند که وابسته به X هستند.
بیماری های ذخیره ای گلیکوژن درگیر کننده کبد به طور عمده چهار مورد هستند:
بیماری فون ژیرکه (GSD-I):
بیماری فون ژیرکه (انباشت گلیکوژن نوع ۱)، نخستین ناهنجاری متابولیسم گلیکوژن است که توصیف شده است. این بیماری به دلیل کمبود آنزیم گلوکز-۶-فسفاتاز که مسئول شکستن گلیکوژن کبدی برای آزاد کردن گلوکز است، ایجاد می شود. نوزادان مبتلا با یک کبد بزرگ (هپاتومگالی)، یا عرق کردن و ضربان تند قلب به دلیل افزایش قند تظاهر می یابند که می تواند تنها پس از یک دوره ۳ تا ۴ ساعته نخوردن رخ دهد. تغذیه مکرر و پرهیز از روزه گرفتن برای نگه داشتن تراکم قند خون، درمان ساده این بیماری محسوب می شود.
بیماری کوری (GSD-III):
بیماری کوری (انباشت گلیکوژن نوع ۳)، به دلیل کمبود آنزیم آمیلو ۱ و ۶ گلوکوزیداز ایجاد می شود که به نام آنزیم از بین برنده انشعاب نیز شناخته می شود. کمبود آنزیم به تجمع گلیکوژن در کبد و دیگر بافت ها، در نتیجه عدم توانایی شکستن اتصال های انشعابی بین پلیمر گلیکوژن منتهی می شود. نوزادان مبتلا می توانند به دلیل تجمع گلیکوژن و یا ضعف عضلانی با کبدی بزرگ ظاهر شوند. درمان شامل پرهیز از افزایش قند با تغذیه پی در پی و اجتناب از دوره های طولانی روزه گیری است.
بیماری اندرسن (GSD-IV):
بیماری اندرسن (انباشت گلیکوژن نوع ۴)، از کمبود آنزیم شاخه دهنده یا منشعب کننده گلیکوژن غیرطبیعی شامل زنجیره های بلند با محدودی شاخه منجر می شود، که قادر نیستند با استفاده از آنزیم هایی که به شکل طبیعی مسئول تخریب گلیکوژن هستند، شکسته شوند. نوزادان مبتلا با کاهش تونیسیته و کارکرد غیرطبیعی کبد در سال نخست زندگی تظاهر می یابند که عارضه ی آخری به سرعت به سمت نارسایی کبدی پیش می رود. به استثنای پیوند احتمالی کبد، هیچ نوع درمان مؤثری در دسترس نیست.
کمبود فسفریلاز کبدی (GSD-VI):
فسفریلاز کبدی [ یا هِرس ، انباشت گلیکوژن نوع۶ ]، یک مجموعه آنزیم چندپار با زیر واحدهایی است که هم توسط ژن های اتوزومی و هم وابسته بهXرمزدهی می شوند. کمبود فسفریلاز کبدی تخریب گلیکوژن را سد می کند واین رویکرد به تظاهراتی مانند بزرگی کبد ،هیپوگلیسمی و عدم رشد در دوسال نخست زندگی در کودکان منجر می شود. درمان با مکمل های کربوهیدرات انجام می گیرد.
بیماری های ذخیره ای گلیکوژن درگیر کننده عضله به طور عمده دو مورد هستند:
بیماری پمپه (GSD-II):
نوزادان مبتلا به بیماری پمپ یا پمپه (انباشت گلیکوژن نوع ۲)، معمولاً در چند ماه نخست زندگی با کم توانی (کاهش تونیسیته) و تأخیر در مسیر جنبش بزرگ حرکات بدن به دلیل ضعف عضلانی تظاهر می یابند. در پی آن، قلب آنها توسعه یافته و بزرگ می شود و بدلیل نارسایی قلبی در سال نخست یا دوم عمر خود می میرند. به دلیل کمبود در آنزیم لیزوزومی 1 و ۴ گلوکوزیداز که برای تخریب گلیکوژن لازم است، در عضله قلبی گلیکوژن مجتمع می شود. تشخیص می تواند توسط سنجش آنزیم در سلول های سفید خون یا فیبروبلاست ها تأیید گردد. گزارش های اولیه از درمان جایگزینی آنزیم نویدبخش به نظر می رسد.
بیماری مک اردل(GSD-V):
افراد مبتلا به بیماری مک اردل (انباشت گلیکوژن نوع ۵)، با گرفتگی عضلاتی حین تمرین در سنین نوجوانی تظاهر می یابند. این بیماری به دلیل کمبود آنزیم فسفریلاز عضلانی که برای تخریب گلیکوژن عضلانی ضروری است، ایجاد می شود. هیچ نوع درمان مؤثری وجود ندارد. با این وجود، در برخی افراد مبتلا چنانچه تمرین ادامه یابد، به این دلیل که منابع انرژی احتمالاً از دیگر مسیرهای متابولیک جایگزین یا بدیل در دسترس قرار می گیرد، گرفتگی های عضلانی تمایل به کاهش نشان می دهند.
دکتر حبیبه نژاد بیگلری – فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان
