بیماری فیبرومیالژیا چیست؟

فیبرومیالژیا از آن دست بیماری‌هایی است که کمتر درباره آن اطلاع‌رسانی شده و بسیاری از مردم حتی تا‌ به‌ حال اسم این بیماری دردناک نیز به گوششان نخورده است.

در این مطلب تلاشمان را کرده‌ایم تا با توضیحاتی مختصر و دقیق بیماری فیبرومیالژیا و علائم و درمانش را به شما معرفی کنیم.

قبل از تعریف بیماری فیبرومیالژیا نیاز است که بدانیم «سندرم» چیست؟

به مجموعه‌ای از نشانه‌ها و عوارض که با یکدیگر مرتبط هستند سندرم گفته می­‌شود.

فیبرومیالژیا سندرمی بلند‌مدت یا مزمن است که می­‌تواند با درد در نقاط مشخص، سختی مفاصل در زمان حرکت، احساس خستگی، اختلال‌ خواب، افسردگی و اضطراب همراه باشد.

این نشانه­‌ها و عوارض تنها در صورتی به سندرم فیبرومیالژیا نسبت داده می‌­شوند که با بیماری مشخص و شناخته شده در عضوی از بدن مرتبط نباشند. 

فیبرومیالژیا به چه میزان شایع است؟

این سندرم در ۳.۴% زنان و  %۰.۵ مردان دیده می‌شود اما باید توجه داشت که به‌ علت دشواری تشخیص و درک این بیماری برای افراد مبتلا و پزشکان، آمار و اعداد مرتبط با میزان شیوع این بیماری، تخمینی هستند و نمی­توان اعداد دقیقی ارائه داد.

فیبرومیالژیا چگونه ایجاد می‌­شود؟

همان‌طور که در بالا اشاره کردیم علت بروز این سندرم به شکل کامل مشخص نیست اما به صورت کلی می‌توان سیستم عصبی مرکزی و غیرارادی، هورمون­‌ها، انتقال دهنده­‌های عصبی، دستگاه ایمنی، محرک‌­های خارجی، جنبه‌­های روانی و دیگر عوامل، را به عنوان عوامل بروز این سندرم نام برد که در ادامه با جزئیات بیشتری نقش این عوامل را بررسی خواهیم کرد.

1. دستگاه عصبی مرکزی: میزان حساسیت این دستگاه، تعیین کننده‌‌ی میزان درک ما از درد و شدت آن است. برای این منظور، دستگاه عصبی مرکزی از راه‌ها و روش‌هایی استفاده می‌کند که نارسایی آنها می‌تواند منجر به فیبرومیالژیا شود.
2. انتقال دهنده­‌های عصبی: مولکول‌هایی هستند که پیام­‌های شیمیایی را بین سلول­‌های عصبی منتقل می­‌کنند. نقش انتقال‌دهنده­‌های عصبی بسیار پیچیده است. تغییرات در میزان انتقال‌دهنده‌های عصبی می­‌تواند به آشکار شدن نشانه‌­های این سندرم کمک کند.
3. هورمون­‌ها: مولکول­‌های انتقال‌دهنده‌­ای هستند که در جریان خون رها می‌­شوند تا پیام‌­ها و دستورات متنوعی را بین بخش‌­های مختلف بدن ما انتقال دهند. احتمال مشاهده اختلالات هورمونی در بیماران مبتلا به سندرم فیبرومیالژیا زیاد است. به عنوان مثال، مشاهده شده که چرخه روزانه هورمون رشد در افراد مبتلا به این سندرم می­‌تواند نامنظم باشد.
4. اختلالات خواب: به کاهش کیفیت خواب گفته می­‌شود که شامل کاهش زمان خواب، عمق خواب و بیدار شدن­‌های متوالی می­‌باشد. افراد مبتلا به فیبرومیالژیا معمولاً از مشکلات خواب شکایت دارند.
5. عوامل وراثتی (ژنتیک): این عوامل نقش پیچیده ای در بروز سندرم فیبرومیالژیا دارند.
6. جنبه­‌های روانی: مطالعات نشان می­‌دهند که مشکلات روانی به بروز فیبرومیالژیا دامن می‌زند. اختلالات روانی در میان افرادی که درگیر فیبرومیالژیا هستند در مقایسه با بیمارانی که از دیگر بیماری­‌های روماتولوژیک شکایت دارند، بیشتر است.

فیبرومیالژیا چگونه تشخیص داده می­‌شود؟

در بیشتر موارد تشخیص فیبرومیالژیا با استفاده از فهرست استاندارد علامت‌ها، کاری سخت به‌شمار می‌آید.

از‌این‌رو اکثر متخصصان با رد موارد دیگر به تشخیص این سندرم می‌رسند.

تشخیص فیبرومیالژیا دشوار است و این سندرم در بسیاری از موارد تشخیص داده نمی­‌شود.

با این وجود، سه نشانه توسط اکثر مبتلایان به این سندرم گزارش می­‌شود: درد، احساس خستگی و اختلال خواب.

درد ناشی از فیبرومیالژیا با درد ناشی از بیماری­‌های دیگر تفاوت دارد.

درد ناشی از فیبرومیالژیا، پراکنده، چندنقطه‌ای، عمیق، سوزان یا گزگز‌کننده است.

بیمار احساس می­‌کند این درد کم و زیاد می­‌شود یا از محلی به محل دیگر منتقل می‌شود.

یکی از نشانه­‌های قابل تشخیص وجود نقاط حساس در فیبرومیالژیا است.

اما نقطه حساس چیست و شامل کدام بخش از بدن بیمار می­‌شود؟

نقاط حساس به نقاطی از بافت نرم، مانند ماهیچه‌ها گفته می­‌شود که احتمال وقوع درد در آن‌ها بیشتر از سایر نواحی است.

این نقاط می­‌تواند شامل پشت سر، ناحیه پایین گردن، آرنج­‌ها، لگن، زانوان و پایین کمر باشد.

در حال حاضر ۱۸ نقطه از بدن به‌عنوان نقاط حساس شناخته می­‌شود که ما حداقل باید در ۱۱ نقطه از این ۱۸ نقطه احساس درد کنیم.

آزمایش تشخیص فیبرومیالژیا

هیچ آزمایشی وجود ندارد که به سادگی بر اساس نتیجه آن، تشخیص فیبرومیالژیا قطعی یا مردود شود. به عبارت دیگر، نمی‌توان در آزمایش خون یا عکس رادیولوژی چیزی را یافت و بر پایه آن تشخیص فیبرومیالژیا را حتمی دانست یا رد کرد.

با توجه به اینکه آزمایش معینی برای تشخیص ساده فیبرومیالژیا در دسترس نیست، پزشک متخصص مغز و اعصاب برای رسیدن به تشخیص درست فقط باید به علائمی که بیان می‌شود، اکتفا کند.

یکی از معیارهای تشخیص فیبرومیالژیا، وجود درد در نقاط پراکنده بدن برای مدت بیش از سه ماه است. این نقاط پراکنده باید در هر دو طرف بدن گزارش شوند. به طور معمول، درد فقط در یک سمت بدن یا فقط در بالا یا فقط در پایین کمر، با تشخیص فیبرومیالژیا همخوانی ندارد. در نظر بگیریم که علائم بیماری فیبرومیالژیا برخی روزها تقریبا بهبود می‌یابند، اما پس از مدتی دوباره ظاهر می‌شوند.

تشخیص فیبرومیالژیا دشوار است و شاید پزشکان مختلف، معیارهای متفاوتی برای تشخیص فیبرومیالژیا داشته باشند. در هر صورت، تقریبا همه پزشکان بر این باورند که در صورت وجود همزمان هر سه مورد زیر، می‌توان تشخیص فیبرومیالژیا را مطرح کرد:

• درد در نقاط متعدد و پراکنده بدن، برای مدت بیشتر از سه ماه
• وجود سایر علائم مانند خستگی، بی‌حالی (حتی در لحظه بیدار شدن از خواب) و دشوار بودن تفکر
• عدم یافتن هیچ مشکل یا بیماری دیگری که این علائم را توجیه کند 

رد کردن سایر علل احتمالی برای علائم فیبرومیالژیا

به‌جز فیبرومیالژیا، برخی بیماری‌های دیگر هم می‌توانند همین علائم را ایجاد کنند. یکی از مهم‌ترین کارها پیش از تشخیص فیبرومیالژیا رد کردن این بیماری‌هاست.

پزشک برای رد کردن بیماری‌های زیر، شاید برخی آزمایش‌ها و تصویربرداری پزشکی مانند رادیولوژی درخواست نماید. شایع‌ترین عللی که می‌توانند علائمی بسیار شبیه علائم فیبرومیالژیا داشته باشند را، با هم مرور می‌کنیم:

بیماری‌های روماتیسمی

برخی از بیماری‌های روماتیسمی ممکن است با درد عمومی بدن آغاز شوند، مانند آرتریت روماتویید (که به آرتروز روماتیسمی هم معروف است) و بیماری لوپوس (یک بیماری خودایمنی که در آن دستگاه ایمنی به خطا برخی بافت‌های بدن از جمله پوست، مفاصل و کلیه‌ها را هدف قرار می‌دهد).

اختلالات ذهنی و روانی

در برخی افراد مبتلا به اختلالات افسردگی یا اضطراب، درد و ناراحتی پراکنده در بدن احساس می‌شود.

اختلالات مغز و اعصاب

بعضی از مبتلایان به فیبرومیالژیا علائم دیگری هم دارند، مانند بی‌حسی یا گزگز و مورمور. همین علائم در برخی از بیماری‌های مغز و اعصاب مانند ام‌اس (مالتیپل اسکلروزیس) یا میاستنی گراو (بیماری مزمن عصبی-عضلانی که با درجاتی از ناتوانی عضلانی همراه است) هم دیده می‌شود.

محرک‌های احتمالی فیبرومیالژیا

در برخی افراد، علائم فیبرومیالژیا به فاصله کوتاهی پس از یک واقعه ناخوشایند و استرس‌زای جسمی یا روحی آغاز می‌گردد، مانند یک تصادف دلخراش.

به همین ترتیب، کسانی که به اختلال استرس پس از سانحه (که به PTSD هم معروف است) دچار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به فیبرومیالژیا قرار دارند. بنابراین، ممکن است پزشک معالج درباره وقایع ناخوشایند و استرس‌زا از ما سوال بپرسد.

احتمال وجود یک زمینه ژنتیکی در بروز فیبرومیالژیا بسیار زیاد است. بدیهی است که پزشک درباره تاریخچه ابتلای سایر اعضای خانواده به فیبرومیالژیا از ما سوال خواهد پرسید.

برای تشخیص فیبرومیالژیا پزشک همه اطلاعات بالا را طی چندین جلسه ویزیت تجزیه و تحلیل خواهد کرد تا بتواند عامل ایجاد درد و علائم را به درستی تشخیص دهد. بدون تشخیص درست، تجویز درمان موثر غیرممکن است. بنایراین پیگیری و ادامه مراجعه به پزشک برای تشخیص موارد فیبرومیالژیا از نکات بسیار مهم به شمار می‌رود.

چگونه می­توان فیبیرومیالژیا را درمان کرد؟

مهم­ترین هدف در درمان فیبرومیالژیا کاهش درد و از سوی دیگر بهبود خواب و عملکرد بیمار است. پیشنهاد­های درمانی موثری برای فیبرومیالژیا توسط سازمان­های مختلف با الویت­های متفاوت ارائه شده است، اما درمان این بیماری عموماً شامل موارد زیر است:

• روش­های درمانی غیر دارویی شامل ورزش­های هوازی
• روش­های درمانی دارویی
• روش­های درمانی مرکب از موارد بالا

از آن جا که نمی توانیم تغییر واقعی درد بیمار را اندازه گیری کنیم، میزان تاثیر واقعی داروها در کاهش درد ناشی از فیبرومیالژیا، تخمینی است و اثر بخشی روش­های درمانی با کاهش احساس درد بیماران و بهبود عملکرد آنها در فعالیت­های روزانه سنجیده می­شود.

تحریریه وب سایت