وحشت شبانه در کودکان چیست؟

هنگامی که بحث نگرانی والدین باشد، موضوعاتی وحشتناک و دلهره آور مانند بیدار شدن کودک به علت ترس و در حال جیغ کشیدن در نیمه‌های شب به چشم می‌خورد. آنچه موضوع را بدتر می‌کند این است که بسیاری از والدین نمی‌دانند در چنین شرایطی چگونه کودک را آرام کنند. علت این عدم آگاهی این است که والدین تفاوت بین کابوس (nightmares) و وحشت‌های شبانه (night terrors) (دو نوع اختلال خواب) به عنوان دو نوع بیدار شدن ناگهانی که باید متفاوت با آنها برخورد کرد را نمی‌دانند.

کابوس ها و وحشت های شبانه در قسمت های مختلف سیکل خواب اتفاق می افتند

وحشت‌های شبانه و کابوس در زمان‌های مختلفی از چرخه‌ی خواب و در ساعات مختلفی از شب اتفاق می‌افتند. ترس‌های شبانه معمولا قبل از نیمه شب و در بین خواب سبک و سنگین رخ می‌دهند. بنابراین بدن کودک “بیدار” اما ذهن او در خواب است. برعکس، کابوس‌ها معمولا بعد از نیمه شب و در هنگام خواب سبک، یعنی زمانی که اکثر افراد خواب می‌بینند، اتفاق می‌افتند.

تفاوت بین کابوس و ترس شبانه چیست؟

یکی از بزرگ‌ترین تفاوت‌های بین کابوس و ترس شبانه، آگاهی کودک است. در کابوس، اغلب کودکان خاطرات گذشته را با جزئیات و به طور واضح به خاطر می‌آورند. در ترس شبانه معمولا کودک روز بعد هیچ چیزی از ترس‌های شب گذشته به یاد ندارد.

ترس‌های شبانه باعث گیجی شده و به احتمال زیاد کودک از حضور والدین در اتاق اطلاع ندارد. در کابوس‌ها فرد گیج نمی‌شود، و کودک معمولا برای کاهش ترس خود به دنبال والدین می‌گردد.

ترس‌های شبانه در حین خوابی که حرکت چشم سریع نیست، یعنی در خواب با طول موج کوتاه اتفاق می‌افتند. ترس‌های شبانه معمولا در  چند ساعت اول خواب و قبل از خواب REM اتفاق می‌افتند.

کابوس‌ها اغلب در اواخر خواب REM، یعنی در ساعتی از شب که افراد بیشتر رویا می‌بینند اتفاق می‌افتد.

علل وحشت و کابوس شبانه در کودکان چه می تواند باشد؟

دلایلی که موجب بروز وحشت و کابوس برای بچه ها می شود، به تفکیک نوع اختلال عبارت اند از:

 علت کابوس‌های شبانه اطفال

هیچکس علت دقیق کابوس شبانه افراد را نمی‌داند. به نظر می‌رسد رویاها- و کابوس‌ها- روش‌هایی برای پردازش افکار و احساسات مربوط به موقعیت‌های مختلف و رویارویی با نگرانی‌ها و اضطراب‌های کودک هستند.

در اکثر مواقع کابوس‌ها دلیل روشنی ندارند. در مواقع دیگر، کابوس‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که کودک دچار استرس یا تغییر است. حوادث یا موقعیت‌های نا امید کننده، مانند تغییر محل زندگی، حضور در یک مدرسه جدید، تولد یک خواهر یا برادر، یا تنش‌های خانوادگی نیز ممکن است در رویاهای نا امید کننده منعکس شوند.

در برخی مواقع کابوس‌ها نوعی واکنش کودک به تروماهایی مانند حوادث طبیعی، تصادف، یا آسیب هستند. در برخی از کودکان، مخصوصا کودکانی که قوه تخیل خوبی دارند، خواندن کتاب‌ها یا تماشای فیلم‌های ترسناک قبل از خواب نیز باعث کابوس‌های شبانه می‌شود.

علت ترس اطفال در خواب

ترس‌های شبانه در خانواده‌ها به صورت ارثی وجود دارند. با اینکه در اکثر مواقع کابوس‌ها علت خاصی ندارند، اما علل برخی از کابوس‌ها عبارتند از:

حوادث استرس زای زندگی

تب

کمبود خواب

داروهایی که بر سیستم اعصاب مرکزی (مغز) اثر می‌گذارد

داروهای بیهوشی که اخیرا برای انجام جراحی به فرد تزریق شده‌اند

علائم ترس و وحشت و کابوس شبانه در اطفال

نشانه‌های این دو اختلال خواب کودکان، به صورت زیر هستند:

علائم کابوس شبانه کودک

وحشت از شب زمانی اتفاق می‌افتد که کودکان (و گاهی بزرگسالان) با ترس و وحشت زیاد ناشی از دیدن رویاهای ترسناک از خواب بیدار می‌شوند. در اکثر مواقع کودک می‌تواند محتوای رویاهایش را همراه با برخی از جزئیات بیان کند.
کابوس‌ها اغلب زمانی اتفاق می‌افتند که کودک صحنه‌ای ترسناک یا عصبانی کننده ببیند. این صحنه‌ها ممکن است مواردی باشند که در دنیای واقعی اتفاق افتاده‌اند یا مواردی که فرد به آنها اعتقاد دارد.
کابوس‌ها معمولا در کودکان ۳-۶ سال بسیار رایج هستند و اغلب ۳۰ تا ۹۰ درصدر از این کودکان گهگاهی دچار کابوس می‌شوند.

نشانه های اختلال ترس و وحشت کودک

ترس‌های شبانه به معنی برانگیختگی نسبی در خواب هستند که در آن ممکن است کودک داد بزند، خود را به جایی بکوبد، به چیزی ضربه بزند یا مانند زمانی که فرد شدیدا غمگین است فریاد بکشد.
ممکن است در حین ترس شبانه کودک در تختخواب نشسته و چشم‌هایش کاملا باز باشند اما توجهی به حضور والدین نخواهد داشت. کودکانی که دچار ترس شبانه می‌شوند را نمی‌توان دلداری داد یا از خواب بیدار کرد و در اکثر موارد نیز ترس خود را به یاد نمی‌آورند. در برخی موارد این کودکان می‌توانند اطلاعات مبهمی درمورد ترس خود بدهند، مثلا بگویند احساس می‌کردند دشمن نامعلومی را در خواب دیده‌اند که مجبور بوده‌اند خود را از دست آن دشمن نجات دهند.

ترس‌های شبانه اغلب بین ۱۰-۳۰ دقیقه طول می‌کشد. بعد از ترس شبانه کودک دوباره خوابیده و بدون نیاز به تسلی و حمایت والدین مجددا به خواب می‌رود.

ترس‌های شبانه اغلب در ۳ درصد از کودکان ۴-۱۲ سال اتفاق می‌افتند و اوج ‌شیوع آنها‌ بین سنین ۵-۷ سال است. ترس‌های شبانه بیشتر در میان کودکانی دیده می‌شود که اعضای خانواده آنها نیز به این اختلال مبتلا بوده‌اند.

با کابوس ها و اختلالات ترس کودکان در شب، چه باید کرد؟

در این مواقع والدین می‌توانند با انجام تمهیداتی، کودک خود را آرام کرده و یا حتی از شر این اختلالات رها کنند اما گاهاَ کودک نیاز به درمان پزشکی دارد که نباید مورد بی توجهی قرار بگیرد.

در ادامه به نکاتی در این باره اشاره خواهد شد.

آن چه باید برای کابوس‌های کودکتان انجام دهید

والدین نمی‌توانند از وقوع کابوس جلوگیری کنند، اما می‌توانند به بچه ها کمک کنند که خواب خوبی داشته باشند – و این کار موجب داشتن رویاهای شیرین می‌شود.
برای کمک به آرامش کودک در زمان خواب و خوابیدن با ایمنی و آسایش، اطمینان حاصل کنید که بچه ها:

زمان خواب و بیداری منظمی داشته باشند
• برنامه‌ای برای خواب داشته باشند تا ترس آنها کاهش یافته و در حین خواب رفتن احساس امنیت و ایمنی کنند. این برنامه ممکن است شامل یک حمام، در آغوش گرفته شدن، مطالعه، یا صحبت‌های کوتاهی در مورد وقایع خوشایند روز باشد.
• تخت کودک باید مکانی راحت و آرام باشد تا کودک در آن احساس آرامش کند. اسباب بازی مورد علاقه کودک، حیوانات پارچه‌ای، نور ملایم، یا کابوس گیر می‌تواند برای این کار مناسب باشد.
• از تماشای فیلم‌های ترسناک، برنامه‌های تلویزیونی و داستان‌ قبل از خواب اجتناب کند، مخصوصا اگر این موارد قبلا نیز باعث کابوس شده باشند.
• بداند که کابوس‌ها واقعی نیستند، آنها فقط رویا هستند و نمی‌توانند به او صدمه بزنند

پس از کابوس

در اینجا نحوه‌ی کمک به کودک پس از کابوس آمده است:

به کودک اطمینان دهید که در کنار او هستید

پس از اینکه کودک با احساس ترس از خواب بیدار شد، حضور آرامش بخش شما به ایجاد احساس امنیت و حمایت کودک کمک می‌کند.

حوادثی که اتفاق افتاده‌اند را مشخص کنید

اجازه دهید کودک بداند که یک کابوس دیده و اکنون کابوس پایان یافته است. می‌توانید به کودک بگویید که “تو فقط یک رویای بد دیده‌ای و اکنون بیدار هستی و همه چیز خوب است.” به کودک اطمینان دهید که حوادث ترسناک موجود در کابوس در دنیای واقعی اتفاق نیفتاده‌اند.

به کودک آرامش بدهید

به کودک نشان دهید که احساس ترس او را درک می‌کنید. به او یادآوری کنید که تمام افراد رویا می‌بینند و گاهی رویاها ترسناک و ناراحت کننده بوده و واقعی به نظر می‌رسند، بنابراین احساس ترس پس از این کابوس‌ها طبیعی است.

از روش‌های جادویی خود استفاده کنید   

درمورد کودکان پیش دبستانی و سنین پایین که تخیل قوی دارند، قدرت جادویی عشق و حمایت والدین تاثیر شگفت انگیزی بر کودک خواهد داشت. والدین می‌توانند با استفاده از مقداری اسپری کشنده‌ی هیولای تخیلی باعث ناپدید شدن هیولای تخیلی شوند. والدین باید ادامه داده و کمد لباس‌ها و زیر تخت را بررسی کرده و به کودک اطمینان دهند که هیچ دلیلی برای ترس وجود ندارد.

از چراغ خواب برای تغییر روحیه کودک استفاده کنید

وجود یک چراغ خواب یا نوری در سالن باعث می‌شود کودکان در اتاق تاریک نیز احساس امنیت داشته و به خواب رفتن مجدد کودک کمک می‌کند. چراغ قوه تخت خواب نیز یک کابوس گیر خوب است.

به کودک کمک کنید تا دوباره خواب برود

وجود چیزی آرامش بخش به تغییر خلق و خوی کودک کمک می‌کند. برای کمک به خواب مجدد کودک می‌توانید از موارد زیر استفاده کنید: در آغوش گرفتن حیوانات پارچه‌ای توسط کودک، پتو، بالش، چراغ خواب، کابوس گیر، یا موسیقی ملایم و یا صحبت درباره برخی از رویاهای شیرینی که فرزندتان دوست دارد ببیند. همچنین بوسیدن کف دست کودک و اینکه از او بخواهید این بوسه را نگه دارد نیز باعث آرامش کودک و داشتن رویاهای شیرین می‌شود.

شنونده‌ی خوبی باشید

نیاز نیست خیلی در مورد کابوس با کودک صحبت کنید- فقط به کودک آرامش، امنیت و حمایت بدهید و او را برای خواب مجدد آماده کنید. اما ممکن است صبح روز بعد کودک بخواهد همه چیز را درمورد رویای ترسناک شب گذشته بیان کند. با صحبت کردن، نقاشی کشیدن یا حتی نوشتن در مورد این رویا در روز، تصاویر ترسناک در ذهن کودک از بین رفته و قدرت خود را از دست می‌دهند. سپس کودک خواهد توانست برای آن رویای ترسناک یک پایان جدید و رضایت بخش تصور کند.

اکثر کودکان، گهگاهی دچار کابوس می‌شوند. این کابوس‌ها نگران کننده نبوده و کودک فقط به حمایت و اطمینان از طرف والدین نیاز دارد. اگر کابوس‌ها مانع خواب کافی یا باعث مشکلات احساسی و رفتاری در کودک شدند، بهتر است به پزشک مراجعه شود.

دارو

معمولا درمان دارویی مفید نبوده و احتمال وقوع کابوس را افزایش می‌دهد. (کابوس با دیگر اختلالات خواب که در آنها دارو درمانی مفید است تفاوت دارد.) با این حال، در مواردی که وقوع کابوس دائمی شده باشد استفاده از داروهای سرکوب کننده‌ی خوابREM ، مانند داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مفید خواهد بود.

ممکن است پرازوسین نیز برای درمان کابوس مفید باشد اما باید تحقیقات بیشتر روی آن انجام شود.

لازم است تأکید شود، به هیچ وجه برای درمان کابوس‌های کودک، بدون مشورت پزشک از دارو استفاده نکنید.

آن چه باید برای هراس و وحشت زدگی شبانه کودکتان انجام دهید

در  هنگام ترس و وحشت شبانه بهترین کاری که می‌توان انجام داد صبوری است.

اطمینان حاصل کنید که اتاق کودک محیطی سالم و بدون خطر است و اگر کودک در هنگام ترس حرکت کرده یا به جایی برخورد کرد به او آسیب نمی‌رسد.

اگر شیء خطرناکی در اتاق کودک وجود دارد، خودتان بین کودک و آن شیء خطرناک قرار گیرید.

قبل از خواب اشیاء خطرناک را به محلی دور از دسترس کودک منتقل کنید تا اتاق کودک امن و بی خطر باشد. همچنین از قفل بودن درها و پنجره‌ها اطمینان حاصل کنید. اگر در خانه پله وجود دارد، بالای پله‌ها را در بگذارید.

پس از کابوس، کودک را از خواب بیدار کنید. مدتی کودک را بیدار نگه دارید و نگذارید کودک سریع به خواب برود. اگر کودک سریع خواب برود، احتمال وقوع کابوسی دیگر در همان شب زیاد خواهد بود.

درمان پزشکی

متاسفانه، هیچ درمان مناسبی برای درمان ترس‌های شبانه وجود ندارد. اولین اصل مدیریت ترس شامل آموزش به اعضای خانواده درباره این اختلال و اطمینان به آنها درمورد اینکه ترس‌های شبانه خطرناک نیستند می‌باشد.

در موارد شدید که ترس شبانه فعالیت‌های روزمره (به عنوان مثال عملکرد فرد در مدرسه، روابط با دوستان یا روابط خانوادگی) را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌توان دوز کمی از داروهای بنزودیازپین‌ (مانند کلونازپام) یا داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (مانند ایمیپرامین) را به عنوان درمان موقت استفاده کرد.

آیا این اختلالات خواب بچه ها قابل پیشگیری هستند؟

آنچه می‌توانید برای جلوگیری از بروز وحشت یا کابوس های شبانه برای فرزندتان انجام دهید عبارت است از:

کابوس‌ها

قبل از خواب، زمانی را با کودک گذرانده و فعالیت‌های آرام بخشی همچون مطالعه، با آنها انجام دهید. اجازه ندهید کودک قبل از خواب فیلم‌های مهیج و برنامه‌های تلویزیونی نامناسب ببیند و یا فعالیت شدید انجام دهد. در مورد کودکان ۱۲ ماهه و بیشتر، یک ساعت قبل از خواب از دادن غذا و نوشیدنی به کودک خودداری کنید.

وحشت زدگی شبانه

کودک باید زمان و برنامه خواب معین و یکنواختی داشته باشد. این برنامه کمک می‌کند تا کودک از خواب کافی برخوردار شود. تب نیز باعث تشدید ترس شبانه می‌شود بنابراین باید زمانی که کودک بیمار است تب او را پائین نگه دارید. اگر کودک هر شب سر ساعت مشخصی دچار ترس شبانه می‌شود، ۱۵ دقیقه زودتر او را از خواب بیدار کنید (برای مثال به آرامی شانه‌های کودک را ماساژ دهید تا زمانی که کودک تکان بخورد و سپس اجازه دهید دوباره به خواب رود. این کار تاثیر زیادی روی کودک دارد – و معمولا پس از ۴ یا ۵ شب انجام این کار والدین می‌توانند این کار را متوقف کرده و ببینند آیا ترس‌های شبانه پایان یافته است یا خیر.

هیات تحریریه وب سایت