بیماری آدیسون یا نارسایی اولیه آدرنال چیست ؟

نام دیگر بیماری آدیسون را نارسایی اولیه آدرنال نیز می‌گویند. در بیماری آدیسون به دلیل وجود یک بیماری خود ایمنی، غدد فوق کلیوی که دو غده کوچک در بالای کلیه هستند، آسیب دیده و در نتیجه هورمون‌هایی که توسط غده فوق کلیه تولید می‌شوند، یعنی هورمون آلدوسترون و کورتیزول، به میزان کافی تولید نمی‌گردد. این بیماری می‌تواند هر دو جنسیت و همه گروه‌های سنی را تحت تاثیر قرار دهد و ابتلا به آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد. علائم بیماری آدیسون به مرور زمان پیشرفت می‌کنند و به دلیل وجود استرس، عفونت یا آسیب بروز کرده و افراد به وجود آن پی می‌برند.

چرا به آن نارسایی اولیه آدرنال می‌گویند؟!

غدد فوق کلیوی را با نام غدد آدرنال نیز می‌شناسند. از آن جهت به این بیماری نارسایی اولیه آدرنال گفته می‌شود، زیرا این غدد به حدی آسیب دیده‌اند که نمی‌توانند هورمون تولید کنند. البته تنها بیماری خود ایمنی نیست که سبب بروز بیماری آدیسون می‌شود؛ بلکه عوامل دیگری نیز در نارسایی اولیه آدرنال نقش دارند که شامل موارد زیر است:

مصرف کورتیکواستروئیدها به مدت طولانی

وجود عفونت در بدن

سرطان و رشد غیرطبیعی تومور

خونریزی در غدد فوق کلیه

بیماری سل

نارسایی ثانویه آدرنال چیست؟

برای اینکه هورمون‌های غده فوق کلیه تولید و ترشح شوند، نیاز است که هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپین یا ACTH تولید شود. این هورمون از غده هیپوفیز تولید می‌گردد و به غده فوق کلیه دستور تولید هورمون‌های دیگر را می‌دهد؛ اما ممکن است به دلیل وجود تومورهای خوش خیم یا التهاب، جراحی هیپوفیز و… میزان کافی از هورمون آدرنوکورتیکوتروپین وجود نداشته باشد و در نتیجه با وجود آنکه غده فوق کلیه سالم است، دستور تحریک و تولید هورمون‌های گلوکوکورتیکوئید و آندروژن به آن نرسیده و در نتیجه عملکرد نداشته باشد. به این اختلال نارسایی ثانوی غده فوق کلیه می‌گویند.

در صورت قطع ناگهانی مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی همچون پردنیزولون که برای درمان بیماری‌های مزمن همچون آسم و آرتریت روماتوئید تجویز می‌شوند؛ افراد اغلب به نارسایی ثانویه غده فوق کلیه موقت دچار می‌شود؛ به همین دلیل لازم است که این داروها به مرور قطع شوند. علائم نارسایی ثانویه نیز شبیه به علائم نارسایی اولیه غده آدرنال است و تنها تفاوت آن عدم وجود هایپر پیگمانتاسیون، احتمال کمتر کم آبی یا کاهش فشار خون است، همچنین قند خون در این افراد پایین است.

علائم بیماری آدیسون

هنگامی که افراد آزمایش خون می‌دهند، ممکن است میزان کورتیزول آن‌ها پایین باشد و لازم است بدانند کورتیزول پایین نشانه چیست و آیا به بیماری آدیسون دچار هستند؟! به همین دلیل بهتر است نتایج آزمایشگاه را همراه با علائم فرد در نظر گرفت تا به نتیجه رسید. علائم بیماری آدیسون شامل موارد زیر است که از عوارض کمبود کورتیزول در بدن هستند:

احساس خستگی زیاد

کاهش وزن اشتها

هایپرپیگمنتاسیون یا تیره شدن رنگ پوست

کاهش شدید فشار خون بع میزانی که فرد به حد غش کردن می‌رسد

علاقه به مصرف نمک

هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون

علائم گوارشی همچون حالت تهوع، اسهال و استفراغ

درد شکمی

درد عضلانی یا درد مفصل

تحریک پذیری عصبی و بی‌قراری

علائم رفتاری همچون افسردگی

اختلال عملکرد جنسی در زنان و یا ریزش مو در آن‌ها

نکته مهم در ارتباط با بیماری آدیسون این است که ممکن است تحت شرایطی، علائم بیماری آدیسون به‌صورت ناگهانی بروز کرده و منجر به نارسایی حاد غده فوق کلیه شود. چنانچه هریک از این زیر وجود داشت، باید به سرعت به اورژانس مراجعه نمود:

ضعف شدید

گیجی

درد پشت یا درد پا

درد شکمی همراه با استفراغ و اسهال که سبب دهیدراتاسیون می‌شود.

کاهش فشار خون

کاهش سطح هوشیاری یا فراموشی

افزایش پتاسیم و کاهش سدیم در بدن

تشخیص بیماری آدیسون به چه صورت است؟!

پس از آن که به پزشک مراجعه کردید، ابتدا سوالاتی در ارتباط با علائم و تاریخچه بیماری از شما پرسیده می‌شود. زمانی که پزشک غدد، به بیماری آدیسون شک کند؛ نیاز است که برخی آزمایش‌ها انجام گیرد که شامل موارد زیر است:

آزمایش خون از مهم‌ترین آزمایش‌هایی است که می‌تواند میزان سدیم، پتاسیم، کورتیزول و هورمون آدرنوکورتیکوتروپین را نشان دهد و همچنین در صورت وجود آنتی بادی‌های زیاد در خون فرد، می‌توان بیماری آدیسون را ناشی از بیماری خود ایمنی دانست.

آزمایش تحریک هورمون آدرنوکورتیکوتروپین: برای آنکه بتوان نارسایی اولیه آدرنال و نارسایی ثانویه آدرنال را از یکدیگر تشخیص داد، این آزمایش انجام می‌شود تا سطح کورتیزول خون را پیش و پس از تزریق هورمون آدرنوکورتیکوتروپین مصنوعی اندازه بگیرند. چنانچه بر اثر تزریق این هورمون، میزان کورتیزول افزایش پیدا کرد؛ یعنی بیماری نارسایی ثانویه آدرنال است.

آزمایش هایپوگلایسمی ناشی از انسولین: این آزمایش نیز برای افتراق نارسایی اولیه و ثانویه غده فوق کلیه انجام می‌شود. در این آزمایش قند خون یا همان گلوکز را به همراه سطح کورتیزول را پس از تزریق انسولین اندازه می‌گیرند. در افراد سالم سطح گلوکز پس از انسولین کاهش پیدا کرده و سطح کورتیزول افزایش می‌یابد.

آزمایش‌های دیگری که پزشکان استفاده می‌نمایند شامل آزمایش تحریک هورمون آدرنوکورتیکوتروپین در دوز پایین، آزمایش تحریک طولانی هورمون آدرنوکورتیکوتروپین یا آزمایش تحریک گلوکاگون است.

همچنین می‌توان از انواع تصویربرداری همچون سی تی اسکن برای بررسی اندازه غده فوق کلیه استفاده نمود و در صورت وجود سایر اختلالات در حفره شکمی می‌توان به آن پی برد. چنانچه پزشک به نارسایی ثانویه آدرنال مشکوک باشد، یک MRI از غده هیپوفیز درخواست می‌دهد.

درمان بیماری آدیسون

برای درمان این بیماری، تنها مصرف دارو اهمیت ندارد؛ بلکه شرایط زندگی و رژیم غذایی نیز مهم هستند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

دارو: برای درمان بیماری آدیسون باید هورمون‌هایی که در بدن فرد تولید نمی‌شود را به‌صورت جایگزین و به‌عنوان دارو مصرف نماید‌. برخی از گزینه‌های درمانی کورتیکواستروئیدهای خوراکی همچون هیدروکورتیزون، پردنیزون یا فلودروکورتیزون هستند.

رژیم غذایی: این افراد در رژیم غذایی خود نیازمند مصرف بیشتر نمک هستند، به‌خصوص زمانی که در آب و هوای گرم هستند یا ورزش سنگین می‌کنند یا زمانی که به مشکلات دستگاه گوارشی همچون اسهال دچار می‌شوند.

شرایط استرس زا: تحت شرایط استرس زا افراد باید تحت نظر پزشک، به‌طور موقت میزان دارو را افزایش دهند و در صورت استفراغ و عدم توانایی استفاده از داروهای خوراکی، باید به‌صورت تزریقی از آن‌ها استفاده نماید.

تحریریه وب سایت دکتر حبیبه نژاد بیگلری – فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان